Kolej zębata to stosunkowo rzadko spotykana odmiana kolei żelaznej. Dzięki zastosowaniu dodatkowej trzeciej zębatej szyny, możliwe jest pokonywanie stromych nachyleń w trudnych, górskich warunkach. Aby zapobiec odczepianiu się i zjeżdżaniu w dół wagonów, na stromych, górskich odcinkach, lokomotywa przyczepiana była od strony spadku - gdy pociąg jechał w górę lokomotywa pchała skład. rozwiązanie to jest fenomenem technicznym posiadającym niewiele odpowiedników w Europie.
   Dawniej w Sudetach funkcjonowały dwie koleje zębate: Kolej Sowiogórska i Kolej Izerska, obie uruchomiono tego samego roku. "Izerska zębatka" (bez zębatej listwy) funkcjonuje do dziś.

Kolej Sowiogórska
   Otwarcie odcinka zębatego, między Srebrną Górą, a Ścinawką Średnią odbyło się 5 sierpnia 1902 roku. Głównym celem wybudowania tej linii było połączenie zagłębia włókienniczego w okolicach Dzierżoniowa, Pieszyc i Bielawy z kopalniami węgla kamiennego w koło Nowej Rudy.

   Na odcinku Srebrna Góra – Wolibórz ułożono między dwoma normalnymi szynami dodatkową zębatą szynę, składającą się z dwóch złożonych listw z zębami.
Nachylenie toru dochodziło do 64,5 ‰ i było największe w Sudetach. Dodatkowo na tym odcinku wybudowano dwa wiadukty: Srebrnogórski (27 m wysokości), oraz Żdanowski (24 m).

Most Srebrnogrski.

   Zaistniała również potrzeba wydrążenia czterech głębokich wykopów (najgłębszy 28 m, na Przełęczy Srebrnej), przerzucenia stalowego mostu nad położoną na przełęczy stacją Srebrna Góra – Twierdza, oraz dokonania wielu innych, trudnych robót inżynieryjnych. Cała kolej liczyła 45,5 km, zaś odcinek zębatki 6,56 km.

Wąwóz. 

   Na stacji w Srebrnej Górze, gdzie mieściła się poczekalnia i bar, od pociągu odczepiano parowóz, zaś na jego koniec doczepiano lokomotywę zębatą. Na odcinku do stacji Srebrna Góra – Twierdza lokomotywa pchała wagony przed sobą. Było to pewnego rodzaju zabezpieczenie przed ewentualnym rozerwaniem się i zjechaniem wagonów w dół, co mogłoby wiązać się z katastrofą, gdyż wagony Kolejki Sowiogórskiej nie były wyposażone w odpowiednie hamulce zębatkowe. W najwyższym punkcje trasy, na stacji Srebrna Góra – Twierdza, parowóz przejeżdżał na drugi koniec składu sprowadzając go w dół w kierunku Woliborza.

Przebieg Kolei Sowiogórskiej (kolor niebieski oznacza odcinek zębatki).

   Sowiogórska kolejka zębata zamknięta została w 1931 roku ze względu na małą rentowność i brak środków na remont i konserwację mostów. Tory rozebrano w latach 1933-1934. W`1977 roku zamknięto cały odcinek do Dzierżoniowa, zaś w połowie lat dziewięćdziesiątych rozebrano zarastające torowiska. W połowie lat osiemdziesiątych ten sam los spotkał odcinek prowadzący do Ząbkowic Śląskich.

J. Bech